Strategia gromadzenia zbiorów w bibliotekach polskich
Strategia gromadzenia zbiorów w bibliotekach polskich
Pobierowo, 15-17 wrzesień 2011 r.
Gromadzenie to sztuka kształtowania zbiorów
Konferencję zorganizowała Biblioteka Uniwersytetu Szczecińskiego. Miała ona miejsce w Ośrodku Szkoleniowo-Wypoczynkowym US w Pobierowie. Uczestniczyło w niej 60 osób. Byli to przedstawiciele bibliotek uczelnianych głównie z południa Polski. Reprezentowane były biblioteki min. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Uniwersytetu Śląskiego, Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Uniwersytetu Opolskiego, Uniwersytetu Zielonogórskiego, Uniwersytetu im. M. Kopernika w Toruniu, ponadto Politechniki Opolskiej, Politechniki Wrocławskiej, Politechniki Warszawskiej, także SGH w Warszawie, ASP w Krakowie, ASP w Katowicach, Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu, Wyższej Szkoły Biznesu w Dąbrowie Górniczej, jak również biblioteki publiczne np. Książnica Pomorska. W konferencji uczestniczył przedstawiciel Biblioteki Uniwersyteckiej w Wilnie, który swój referat na temat specyfiki gromadzenia starodruków w swojej bibliotece wygłosił w języku polskim.
W ciągu niepełnych trzech dni odbyło się pięć sesji, w trakcie których przedstawiono m. in. zagadnienia dotyczące problemów gromadzenia zbiorów w bibliotekach zagranicznych, w polskich bibliotekach uczelnianych i wydziałowych. Poruszana była tematyka związana z gromadzeniem zbiorów specjalnych. Ponadto jedna sesja przeznaczona została na omówienie roli użytkownika w strategii gromadzenia.
Zadawano sobie pytania: co to jest polityka gromadzenia i czy taka polityka jest potrzebna?
Większość bibliotek akademickich nie posiada opracowanej strategii gromadzenia zbiorów. Ich pozyskiwanie odbywa się według wzorców funkcjonujących od lat tzw. siłą rozpędu. Oparte jest więc na długoletniej tradycji. Wskazanym wydaje się opracowanie regulaminu, w którym zwarte byłyby zasady, kierunki, kryteria czy wskaźniki procesu gromadzenia. Regulamin ten winien określać: np. rodzaj gromadzonych zbiorów, tematykę oraz ilość gromadzonych książek, źródła wpływu księgozbioru, czy prenumeratę czasopism. Ze względu na to, że zmieniają się warunki zewnętrzne biblioteki, (albowiem zmieniają się kierunki kształcenia w uczelni, zmieniają się wykładowcy, różna jest ilość studentów, pojawiają się studia indywidualne, studia na odległość, studia w ramach projektu Erasmus, czy studia w języku angielskim), strategia gromadzenia również powinna ulegać zmianie.
Omawiano źródła pozyskiwania zbiorów, jakimi są: kupno, wymiana, dary czy egzemplarz obowiązkowy. Wiele bibliotek prowadzi wymianę zarówno krajową jak i zagraniczną, dążąc do zbilansowania kosztów otrzymywanych i przekazywanych egzemplarzy lub ich ilości. Duże biblioteki (np. Biblioteka Jagiellońska) często otrzymują w darze całe prywatne biblioteki kolekcjonerów bądź spuścizny rodzin profesorskich z zastrzeżeniem, że zbiorów tych nie można dzielić. Nie zawsze takie zbiory w całości przedstawiają wartość funkcjonalną dla biblioteki. I tu pojawia się dylemat: przyjąć zbiory czy z nich zrezygnować, ubytkować czy zachować całość. Pewną alternatywą w takich sytuacjach jest antykwariat w sieci internetowej.
Zastanawiano się czy egzemplarz obowiązkowy (EO) jest błogosławieństwem czy przekleństwem. Mimo, że wydawcy mają obowiązek dostarczania EO do określonych bibliotek nie zawsze wywiązują się z niego. Ciekawym przykładem radzenia sobie z nierzetelnymi wydawcami jest inicjatywa Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu, która w oparciu o bazę NUKAT i bazę ISBN Biblioteki Narodowej stworzyła bazę EO. Baza ta pozwala na wyłuskanie tych tytułów i tych wydawców, którzy nie dostarczyli EO do biblioteki. Do tych wydawców wysyłane zostają monity, które w większości przypadków są realizowane.
Kolejnym omawianym zagadnieniem było wykorzystanie modułu gromadzenia w zintegrowanych systemach bibliotecznych. Wykorzystanie tego modułu w bibliotekach kształtuje się na różnym poziomie. . Najczęściej wprowadzane są zbiory ciągłe i zwarte oraz bazy danych. Bardzo rzadko wykorzystuje się funkcje finansowo-księgowe tego modułu. Tłumaczono ten stan brakiem w niektórych bibliotekach profesjonalnej kadry informatycznej. Jednak w większości bibliotek decyduje o tym niechęć pracowników oddziałów gromadzenia do zastosowania nowych narzędzi pracy. Wolą działać w systemie tradycyjnym (kartoteka, zeszyt, ołówek). I tu znajdujemy potwierdzenie tego, że opór materii ludzkiej jest często barierą, którą najtrudniej przezwyciężyć.
W prezentowanych referatach często pojawiał się problem współpracy kadry naukowej z biblioteką. Współpraca ta w większości bibliotek jest bardzo niezadawalająca lub w ogóle jej nie ma. Bibliotekarze próbują w różny sposób nawiązywać kontakty, stosują różnorodne formy komunikacji z pracownikami uczelni, niekiedy z bardzo miernym skutkiem.
Inne ciekawe rozwiązania zaprezentowane na konferencji:
- w Bibliotece UW studenci ze swojego konta mają możliwość zaproponowania zakupu konkretnego tytułu książki czy czasopisma. W ciągu roku biblioteka otrzymała 451 dezyderatów, z tego 43 propozycje zakupu w formie drukowanej i elektronicznej. Co ciekawe nikt nie zgłosił zakupu e-książki;
- na stronie Biblioteki UW umieszczane są pełne wykazy nowych nabytków;
- na Politechnice Opolskiej funkcjonuje zarządzenie rektora, które zobowiązuje pracowników naukowych uczestniczących w zjazdach, seminariach, konferencjach do przekazywania bibliotece jednego egzemplarza materiałów konferencyjnych. Egzemplarz opracowany w bibliotece może zostać wypożyczony temu pracownikowi na konto;
- Biblioteka Wydziału Zarządzania i Komunikacji Społecznej UJ dokonuje zakupów min. na podstawie informacji o literaturze podstawowej i uzupełniającej do danego przedmiotu czy kierunku zawartej w sylabusach (programy zajęć) kontrolowanych przez Komisję Akredytacyjną;
- pracownicy w/w biblioteki uczestniczą w spotkaniach Rady Wydziałowej, co daje im pełniejszą wiedzę o tym co dzieje się na wydziale i ułatwia kontakty z pracownikami naukowymi. Biblioteka ta wdrożyła system ISO w zakresie gromadzenia zbiorów;
- Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej realizuje wiele projektów unijnych. W każdy taki projekt wpisane są potrzeby biblioteki jako zaplecza dydaktycznego uczelni. Stąd też pochodzą fundusze na zakup literatury dydaktycznej w różnej formie;
- kierunki tzw. zamawiane wprowadzane na uczelniach są dofinansowywane i wymagają zakupu odpowiednich podręczników i skryptów. Osoby odpowiedzialne za ich wdrażanie przekazują bibliotece wykazy literatury z określeniem ilości egzemplarzy poszczególnych tytułów wraz z funduszami na ich zakup a biblioteka realizuje zamówienie;
Biblioteka musi mieć czym obsługiwać użytkowników, dlatego dział gromadzenia zbiorów jest kluczowym działem w bibliotece.
PS. W czasie trwania konferencji pogoda była dla nas bardzo łaskawa, dlatego spacerując korzystaliśmy z uroków morskiej plaży.
Przygotowała:
Anna Nowakowska
